Lustrumpublicatie 2018: Zoals wij aan tafel zitten
Ter gelegenheid van de viering van zijn 21e lustum op 10 november 2018 bracht het Collegium Classicum c.n. M.F. een bloemlezing van de Deipnosophistae uit. Dit is een relatief onbekend, maar niet onbemind werk vol encyclopedische kennis over voedsel, symposia, drank, vriendschap, filosofie, taal en literatuur van de hand van geniale auteur Athenaeus van Naucratis. Hieronder leest u meer over dit werk en onze publicatie. U kunt de lustrumpublicatie bestellen door een e-mail te sturen naar collclassmf@hotmail.com.
Athenaeus’ Deipnosophistae
‘En door hen uit te nodigen naar zijn banketten,’ zei Athenaeus, ‘maakt hij van Rome een vaderland voor hen allen. Wie verlangt immers naar de dingen die hij thuis heeft, wanneer hij samen is met degene die zijn huis openstelt voor vrienden?’ (1.4)
Deze woorden, zoals beschreven in het eerste boek van de Deipnosophistae van Athenaeus van Naucratis, representeren op perfecte wijze een van de pilaren waar het dispuut al sinds het begin van haar ontstaan op steunt: het bijeenkomen van mensen, collega’s, vrienden om te genieten van elkaars gezelschap. Dit is ook voornamelijk waar het werk van Athenaeus om lijkt te draaien: mensen die bij elkaar komen, om te eten, te drinken en te filosoferen over allerlei verschillende onderwerpen. De Deipnosophistae is echter zoveel meer dan dat.
Het werk bestaat uit twee delen: het eerste is een conversatie tussen twee vrienden: Timocrates, die meer wil weten over een zeer geslaagd feest dat door iemand is gehouden, en een Athenaeus, die bij het feest aanwezig was. Het tweede deel behelst het relaas van Athenaeus over het feest in kwestie, een waar symposium. Veel van de onderwerpen zijn culinair van aard. Gulick verwijst in de introductie van zijn Loeb-editie van de Deipnosophistae uit 1927 dan ook niet voor niets naar het werk als de ‘oldest cookery-book that has come down to us’, en stelt dat ‘it would be hard to find a Greek work more diffuse in style or more heterogeneous in subject than The sophists at dinner[Deipnosophistae]’.
Op het Griekse symposium gebeurd zoals Gulick al zegt veel meer dan alleen eten. Wat voor wijn wordt er gedronken bij welke gelegenheid en in welke bekers wordt deze geserveerd en is wijn eigenlijk wel gezond? Welke raadsels worden er gevraagd op een symposium en welke spellen worden er gespeeld? Wat vinden de grote auteurs eigenlijk van dronkenschap, en waarom zijn filosofen zo irritant dat Socrates terecht ter dood veroordeeld is? Athenaeus’ gasten strooien als volleerde sofisten met hun encyclopedische kennis en schudden zonder enige moeite de obscuurste feiten en literaire verwijzingen uit hun mouw.
Veel van haar belangstelling dankt het werk aan de vele citaten en fragmenten die het bevat van auteurs die we anders niet zoude kennen. Athenaeus citeert meer dan duizend auteurs, en meer dan tienduizend verzen tekst, waardoor we nu onder meer fragmenten hebben van allerlei tragische en komische dichters, historiografen. De Loeb-editie van Douglas Olson uit 2006 zegt het prachtig: ‘Had The Learned Banqueters [Deipnosophistae] not survived, our knowledge of classical Greek literature and its reception in the Hellenistic and Roman periods would have been immensely poorer; and whatever the work’s other virtues or failings, it represents an extraordinary trove of texts and authors that would otherwise have perished entirely and its reception in the Hellenistic and Roman periods would have been immensely poorer; and whatever the work’s other virtues or failings, it represents an extraordinary trove of texts and authors that would otherwise have perished entirely’.
De Deipnosophistae is dus niet alleen een verzameling van teksten, maar ook van genres. Een bizar, maar wellicht toch geniaal werk. Het werk bestaat uit 15 boeken, waarvan enkele alleen in samenvattingen zijn overgeleverd. Hoewel we het liefst ook deze boeken volledig over hadden gehad, is er meer dan genoeg om uit te kiezen en ons over te verwonderen. Daarom is een bloemlezing een zeer geschikte manier om met het werk in aanraking te komen.
Voorproefje
Om een voorproefje te geven van wat het werk te bieden heeft, hebben we hier een klein voorproefje voor u: het betreft een deel uit boek II van de Deipnosophistae, vertaald door ons lid, masterstudent Sander Erades.
‘Philochorus zegt dat mensen met een borreltje op niet alleen laten zien wie ze zélf werkelijk zijn, maar ook de geheimen van anderen verklappen omdat ze hun mond niet kunnen houden. Vandaar de gezegdes wijn en waarheid en wijn toont je het innerlijk van een man.
Dit is dan ook de reden waarom de overwinningstrofee in de tempel van Dionysius een drievoet is. We zeggen immers dat mensen die de waarheid spreken ‘vanaf een drievoet’ spreken. Ook moeten we bedenken dat de drievoet het mengvat van Dionysius is. Vroeger waren er namelijk twee soorten drievoeten, die beiden toevallig ketels (lebētes) werden genoemd. Het ene type, dat bedoeld was voor badwater, werd op het vuur geplaatst. Aeschylus zegt:
De drievoetige ketel (lebēs) van het huis,
die altijd waakt op zijn plek op het vuur, ontving hem.’
Het project
In de lange geschiedenis van het dispuut hebben de leden van M.F. veel mooie lustrumpublicaties voortgebracht. Daaronder zijn onder meer het schitterende Krekels in Olijventuinen uit 1963, een bloemlezing uit de Anthologia Palatina, en het beroemd geworden Bataafs Athene uit 1993, een bloemlezing over Neoklassieke Griekse poëzie uit de Gouden Eeuw en later. Na andere lustrumpublicaties met artikelen rondom de thema’s ‘Reizen’ (2008) en ‘Decadentie’ (2013) werd er in de aanloop van het lustrum van 2018 nagedacht over een mogelijke nieuwe bloemlezing, die uiteindelijk slechts één auteur in de hoofdrol zou krijgen: Athenaeus.
Een lustrumpublicatiecommissie, bestaande uit Erik-Jan Dros, Thom van Leuveren, Perry Nicolaas en Charlotte van der Voort, ging in december driftig aan de slag: zij deelden het werk op, peilden leden, reünisten en bekende oud-leden van het dispuut of zij bij wilden dragen aan het boek in de vorm van een vertaling of een achtergrondartikel. Daarnaast namen zij het werk door, bekeken welke stukken er geschikt zouden zijn voor de bloemlezing en maakten een selectie van hun favoriete stukken.
In februari belegde de commissie en vertalersbijeenkomst waarin zij richtlijnen voor de vertalingen stelden: de stukken proza dienden vanuit het Grieks nauwkeurig in aantrekkelijk, correct Nederlands vertaald worden. Bij de vele geciteerde gedichten in het werk daarentegen werden de auteurs uitgenodigd creatief te zijn en hun best te doen op een danwel getrouwe, danwel vrije, poëtische en artistieke vertaling van de Griekse jamben en dactylische hexameters. Zo gingen 21 vertalers fanatiek aan de slag. In juli en augustus werden de vertalingen door de commissie gecontroleerd en waar nodig nauwgezet herzien. In de tussentijd wordt er hard doorgewerkt: er wordt intensief geïndesignd en nagedacht over de indeling en noten bij de tekst en bij de laatste achtergrondartikelen worden de puntjes op de i gezet.
Uiteindelijk zal het resultaat er mogen zijn: een elegante bundel van ongeveer 250 pagina’s. De bloemlezing beslaat ongeveer 100 pagina’s Grieks uit de Teubner en alle teksten zijn voorzien van noten. De achtergrondartikelen ondersteunen de stukken uit de bloemlezing door de lezer de wereld van Athenaeus mee in te nemen en hem te wijzen op interessante parallellen, interpretaties en wetenschappelijke discussies. Het is het resultaat van een mooie samenwerking tussen enerzijds studenten en anderzijds gerenommeerde wetenschappers als prof. dr. Ineke Sluiter, dr. Casper de Jonge en dr. Michel Buijs.
Het boek kost € 12,50 en is te bestellen door een e-mail te sturen naar collclassmf@hotmail.com. Tegen een kleine meerprijs is het mogelijk om het boek naar u te versturen. U kunt het op afspraak natuurlijk ook ophalen op het Lipsiusgebouw van de Universiteit Leiden.